بد نیست هر از گاهی بعضی از شاخصه های رفتاری مان را سنجش کنیم. نگاهی به درونمان بیاندازیم و ببینیم هر آنچه برای ما لازم و ضروری است، در وجودمان یافت می شود یا نه؟ ببینیم آیا به همه آنچه روحمان نیاز دارد، دسترسی داریم یا از خلاء بعضی ضروریات رنج می بریم.
یک شیعه آگاه و اثرگذار باید دارای ابعاد و مراتبی باشد که هر کدام به تنهایی او را از سایرین متمایز می کند.
برای مثال باید هر کس که ولایت و محبت اهل بیت(علیهم السلام) را مسلک و مرام خود قرار داده بررسی کند و ببیند که آیا معرفت و شناختش نسبت به ائمه طاهرین روزافزون و رو به تزاید است یا خیر؟
اساساً دغدغه ای به عنوان دین دارد یا نه؟ درک دین و درد دین در او دیده می شود یا خیر؟
اگر یک چنین سنجش و آزمایشی را از خود داشته باشیم، می توانیم به نقاط ضعف خود پی ببریم و نسبت به رفع آن اقدام نماییم.
از نکاتی که یک شیعه واقعی باید بدان آگاهی و معرفت داشته باشد، شناخت جایگاه امام و آشنایی با مرتبه والای اوست.
یکی از میراث های جاودانه و ماندگار امام علی النّقی علیه السلام که در صحت سند آن کمترین تردید و ابهامی وجود ندارد، زیارت جامعه کبیره است.
این زیارت که خواندن آن در همه اوقات و در همه ی زمانها مطلوب و پسندیده است و قرائت آن در اعتاب مقدسه و حرمهای نورانی معصومین از امتیاز بیشتری برخوردار است در اغلب کتب دعا و مناجات از جمله مفاتیح الجنان ذکر شده است.
آنچه محتوای این زیارت نامه را از سایر زیارات متمایزتر می کند، پرداختن به دو اصل مهم در فرهنگ شیعی است.
ابتدا در این زیارت نامه شریف، به این نکته واقف می شویم که امام و پیشوای معصوم ما دارای چه ویژگی هایی است. ثانیاً در می یابیم که ما به عنوان پیروان آنها باید چه خصوصیاتی را دارا باشیم.
در این مقال به طور خلاصه و اجمال به رکن اول یعنی مسأله ی امام شناسی اشارتی خواهم داشت.
امام و پیشوا در فرهنگ شیعی دارای مفهومی خاص می باشد. برخلاف مکتب خلافت که امام صرفاً جنبه ی رهبری و مدیریت سیاسی جامعه را بر عهده دارد، امام در نزد شیعیان مقامی فراتر از آن بر عهده دارد.
امامان معصوم در دیدگاه ما شیعیان، دارای دو جنبه ی مُلکی و ملکوتی هستند.
جنبه ی ملکی حضرات معصومین ناظر به جنبه ی انسانی آنهاست. انسانهایی کامل و در اوج. اگر سخن از شهامت و شجاعت باشد آنان در اوجند. اگر از مهربانی و رأفت سخن بگوییم، آنها بر فراز قله های مهرورزی به انسانها قرار دارند. اگر صحبت از یتیم نوازی و توجه آنان به کودکان بی سرپرست باشد، آنها سرآمد روزگار خویش هستند .
اما جنبه ملکوتی امامان به جنبه هایی گفته می شود که آنها را از انسانها عادی جدا می کند. قدرتهایی را در بر می گیرد که خدا تنها و تنها به آنها اختصاص داده است.
هیچ کس حتی بزرگان و عارفان و علما در آن مقامات و مراتب با آنها شریک و سهیم نیستند.
مثلاً مقام مفترض الطاعه بودن امام از مقامات مخصوص به اوست.
علم غیب و دانش ذاتی امام که از منبع لایزال الهی سرچشمه می گیرد، تنها به او داده شده است. از گذشته و آینده و تمام اسرار آفرینش اطلاع دارد.
زیارت جامعه به این نکته اشاره دارد. امام هادی علیه السلام در توصیف مقامات امام می فرمایند:
اصطفاکم بعلمه وارتضاکم لغیبه و اختارکم لسره...
یعنی خدای متعال شما اهل بیت را بر علم و دانش لایزال خود برگزید و شما را بر غیب خویش پسندید و شما را بر سرّ خود اختیار نمود.
در جای دیگر می فرماید:
وَ رَضیَکُم خُلفاءَ فی اَرضِه... و حَفَظةً لسِرِّه و خزنةً لعلمه
یعنی خدای متعال پسندید شما را به عنوان جانشینان خود بر روی زمین و حافظان سرّ او و گنجینه های دانش الهی.
امامان معصوم که درود خدا بر تک تک آنان باد، ترجمان وحی الهی هستند.(تَراجِمَةً لِوَحیِهِ)
تنها در مقابل آنها باید زانو زد و معارف الهی را آموخت.
ولایت آنها مایه ی امان از آتش دوزخ است. مقام شفاعت از آنِ آنهاست(و شفعاء دار البقاء) و از آنِ کسانی که آنها می پسندند.
پاکی و عصمت از گناه و حتی لغزش و اشتباه از جمله ابعاد ملکوتی آنان است.
عصمکم الله من الزلل و آمنکم من الفتن و طهرکم من الدنس و اذهب عنکم الرجس اهل البیت و طهرکم تطهیرا
یعنی خدا شما را از لغزشها حفظ کرد، و از فتنهها ایمن داشت، و از آلودگى پاک کرد،و پلیدى را از شما ببرد، و پاکتان نمود، پاککردنى شایسته.
شناخت واقعی و صحیح امام، آگاهی از این مسایل و پذیرش تمام آن مراتب است.
اینها تنها پاره ای از مراتب ملکوتی ائمه ی بزرگوار بود. مراتب دیگر آنها مجالی دیگر می طلبد که انشاءالله در مقالات بعد به برخی دیگر از آنها خواهم پرداخت.
علیرضا مهدوی شاهرودی
بخش اعتقادات شیعه تبیان
